Slavisch / Byzantijns

Het koor noemt zich Hoorns Byzantijns Mannenkoor omdat het muziek zingt zoals het in de Russisch orthodoxe kerk gezongen wordt. Doel van het koor is de Slavisch-Byzantijnse gezangen zo authentiek mogelijk te vertolken. De ritus waarbinnen de muziek functioneert, heet Slavisch-Byzantijnse ritus. Voor sommigen zijn dit termen die tot verwarring kunnen leiden. De taal is Kerk-Slavisch, een ‘dode’taal, die gezien kan worden als een voorloper van diverse Slavische talen. De Nederlandse mannenstemmen klinken als de liturgie in een eeuwenoud klooster. In een dienst neemt het koor u mee naar een beeld van de ‘Eeuwige liturgie’, waarin naar elkaar omzien als ‘vanzelfsprekend’ in de ziel weerklink.

Naast termen als Orthodox, Katholiek en Byzantijns worden ook de geografische toevoegingen Slavisch, Russisch, Grieks, etc. gebruikt.

Juiste combinaties vormen blijkt lastig. Wel worden veel interessante samengestelde termen gebruikt.

Lees hier meer over dit onderwerp

Een stukje “kerkgeschiedenis”

Hoe zit het nu eigenlijk met het benoemen van de Christelijke erediensten en de kerkmuziek in ‘het Slavische Oosten’?

Byzantijns

Het woord Byzantijns heeft betrekking op de ritus waarin de erediensten gevierd worden. Deze is in Byzantium (voorheen Constantinopel, nu Istanbul) ontstaan. De term Byzantijns heeft nu geen geografische betekenis meer. De Byzantijnse ritus verspreidde zich over grote gebieden o.a. in Oost-Europa. We spreken van de Byzantijnse ritus net zoals er bijvoorbeeld de Latijnse ritus bestaat.

Tot het 2e Vaticaans concilie in de zestiger jaren onder Paus Johannes XXIII was de liturgische taal in de Latijnse ritus uitsluitend het kerk-Latijn. De Byzantijnse ritus kent daarentegen de regel dat de eredienst in de landstaal, de volkstaal gevierd dient te worden. Derhalve kent in principe elk taalgebied de Byzantijnse ritus in zijn eigen taal.

Orthodox


Patriarch Nikon van Moskou stelde omstreeks 1650 na een grondige hervorming de liturgie vast voor de orthodoxe kerk binnen het Russische rijk. Ook de teksten werden vastgesteld en daar is tot op de dag van vandaag weinig verandering in aangebracht, ook niet in de taal. De liturgisch taal in Rusland is in dit geval (en eigenlijk tegen de taalvoorschriften in) het Oud-Kerk-Slavisch (ook Oud-Bulgaars genoemd) en niet het (moderne) Russisch.

Het best gebruiken we in dit geval de term Slavisch-Byzantijnse ritus net zoals de Grieks-Byzantijnse ritus bestaat. Hoewel we deze term in de praktijk niet tegenkomen zou de Nederlands-Byzantijnse ritus ook gebruikt kunnen worden voor Byzantijnse erediensten die in het Nederlands gevierd worden. In Den Haag bestaat een klein klooster waarin de Nederlands orthodoxe Kerk gevestigd is. Daar worden de Byzantijnse erediensten gevierd in het Nederlands. De verwarring slaat pas echt toe met het gebruik van het woord ‘orthodox’. In de betekenis van ‘recht (of streng) in de leer’ wordt het voor stromingen binnen vele geloofsovertuigingen gebruikt. Orthodox staat ook voor (volgens de leer van) de Oosterse kerk als geheel.
We gebruiken ‘orthodox’ in combinatie met een geografische toevoeging om een kerkelijke jurisdictie in ‘het Oosten’ aan te geven, dus voor een patriarchaat: Russisch orthodox, Grieks orthodox. Formeel gaat ‘Russisch orthodox’ dus niet over de ritus.

Verwarring

Omdat in het patriarchaat van Moskou (de Russisch orthodoxe Kerk) alleen de Slavisch-Byzantijnse ritus gevierd wordt, is een vermenging van termen begrijpelijk maar niet juist. Bovendien wordt de Slavisch-Byzantijnse ritus ook buiten de jurisdictie van het patriarchaat van Moskou gecelebreerd. Er zijn grote groepen (b.v. in West-Oekraïne) die onder het patriarchaat van Rome vallen, Katholieken, en de Byzantijnse ritus vieren, al dan niet in hun eigen landstaal. Deze groepen behoren tot de kerken die zich na eerdergenoemde hervormingen sterke banden hebben met Rome. Ze vallen weer onder de veelheid van Byzantijnen, die zich aangesloten hebben bij Rome. Om de verwarring nog groter te maken hanteert deze groep de naam ‘Grieks-Katholieken’. In Griekenland leven dus katholieken en orthodoxen naast elkaar die beide dezelfde Grieks-Byzantijnse ritus vieren!


Hoe benoemen we de muziek?

Er zijn veel ‘juiste’ benamingen voor de muziek die alom gebracht wordt.
Als we de muziek koppelen aan de jurisdictie binnen de kerkmuziek van Rusland, spreken we over Russisch Orthodoxe kerkmuziek.
Slavisch-Byzantijnse kerkmuziek is als term niet alleen neutraler maar ook ruimer, ook in geografische zin: ook de kerk-muzikale uitingen uit Bulgarije, Oekraïne, Servië en Macedonië kunnen onder deze noemer vallen.
Alleen geografische benamingen zijn ook goed te gebruiken: denk aan bijvoorbeeld termen als Bulgaarse, Griekse, Oekraïense, Russische, Servische kerkmuziek.

Het Hoorns Byzantijns Mannenkoor zingt dus muziek uit de Slavisch-Byzantijnse ritus zoals die gezongen wordt binnen de Russisch Orthodoxe Kerk.